Ma túy và bi kịch Đắk Lắk: Lời cảnh tỉnh xã hội

Vụ thảm sát ở Đắk Lắk khi nghi phạm trong cơn “vã thuốc” ra tay tàn độc cho thấy ma túy đang trở thành chất xúc tác của nhiều bi kịch. Số liệu nửa đầu 2025 cũng báo động: hàng chục nghìn vụ việc, hàng tấn ma túy bị thu giữ, trong đó xu hướng người dùng ngày càng trẻ hóa. Đây là lời nhắc nhở cấp bách về phòng ngừa, giáo dục và kiểm soát ma túy trong cộng đồng.

Vụ thảm sát tại Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) đầu tháng 9/2025 — trong đó nghi phạm mang theo hung khí, sử dụng ma túy trước khi ra tay và khi bị bắt còn xin “dùng ma túy cho đỡ vã” — một lần nữa kéo ánh đèn chiếu xung quanh mối liên hệ giữa ma túy và hành vi bạo lực, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp bách cho chính sách phòng, chống ma túy và hệ thống an sinh xã hội. Sự kiện không chỉ là bi kịch của một gia đình mà còn là dấu hiệu báo động trước bối cảnh ma túy tổng hợp lan rộng trong khu vực và trong nước.

Đối tượng Nguyễn Nam Đại Thuận. Ảnh: Công an cung cấp

Bộ Công an ghi nhận, trong 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã đấu tranh thành công 11.687 vụ, bắt giữ 22.863 đối tượng, và thu giữ gần 150 kg heroin, 700 kg cần sa, 2,6 tấn và 1,7 triệu viên ma túy tổng hợp. Những con số này phản ánh cả thành công trong công tác triệt phá lẫn quy mô, nguồn cung ma túy vẫn rất lớn.

Khi ma túy gặp mâu thuẫn — hệ quả thảm khốc

Không phải mọi người sử dụng ma túy đều dẫn đến hành vi bạo lực, nhưng ma túy, đặc biệt là các chất kích thích và ma túy tổng hợp, có thể làm rối loạn nhận thức, gây hoang tưởng, tăng kích động và giảm khả năng kiểm soát hành vi — tạo điều kiện cho những hành vi cực đoan bộc phát khi có mâu thuẫn cá nhân. Các vụ án nặng trong nước thời gian gần đây thường có “công thức” chung: yếu tố gây căng thẳng (mâu thuẫn tình cảm, nợ nần, kỳ thị) cộng với trạng thái bị kích thích/ phê do chất gây nghiện, dẫn đến quyết định bạo lực. Vụ Đắk Lắk phù hợp với mô thức đó: lời khai thể hiện trước khi gây án nghi phạm đã sử dụng ma túy; có mâu thuẫn gia đình, tiền án — và hành vi bộc phát dẫn đến nhiều cái chết.

Bức tranh khu vực — ma túy tổng hợp là mối đe doạ chính

Ở phạm vi Đông — Đông Nam Á, báo cáo của UNODC cho thấy methamphetamine và các thuốc tổng hợp khác đang được sản xuất với quy mô lớn tại “Tam giác vàng” và di chuyển xuyên biên giới bằng nhiều con đường tinh vi. Các loại ma túy này rẻ, mạnh, dễ dự trữ và vận chuyển — làm tăng rủi ro tiếp cận của người trẻ và mở rộng “nguồn cầu”. Sự gia tăng thu giữ ở Việt Nam (hơn 2,6 tấn ma túy tổng hợp và 1,7 triệu viên) phản ánh rõ việc các đường dây sản xuất/ vận chuyển quy mô lớn ngày càng nhắm tới thị trường trong nước.

Thanh thiếu niên — nhóm yếu thế nhất trước cám dỗ

Các nghiên cứu khu vực và số liệu thực tế cho thấy xu hướng người dùng “trẻ hóa”: thanh thiếu niên, người trẻ thành thị — dễ bị lôi kéo qua tụ điểm giải trí, mạng xã hội, hoặc qua bạn bè. Việc thiếu kỹ năng sống, nhận thức chưa đầy đủ về hệ quả lâu dài, và áp lực từ bạn bè khiến nhóm này trở thành mục tiêu dễ bị khai thác. Hệ quả: tăng số vụ sử dụng trái phép tại tụ điểm, tăng caseload điều trị, và nguy cơ xảy ra hành vi lệch chuẩn — kể cả bạo lực — khi rơi vào trạng thái kích động hoặc vã thuốc.

Thành tích trấn áp — chưa đủ để xóa nguồn cung

Con số gần 11.700 chuyên án bị triệt phá và hơn 22.800 đối tượng bị bắt trong 6 tháng đầu 2025 là biểu hiện rõ rệt của nỗ lực trấn áp; tuy nhiên, lượng ma túy thu giữ lớn cho thấy “nguồn cung” vẫn chưa bị triệt tiêu. Thay vì một thị trường “ngầm” nhỏ lẻ, Việt Nam đang đối diện với các đường dây có tính tổ chức, gắn với mạng lưới xuyên quốc gia, có cả khâu sản xuất tinh vi. Vì vậy chỉ xử lý hình sự mà thiếu phần phòng ngừa, hỗ trợ hồi phục, và giảm nhu cầu sẽ chỉ mang lại hiệu quả ngắn hạn.

Hệ lụy xã hội — không chỉ là con số

Những cái chết, thương tật, gia đình tan nát là hệ quả trực tiếp. Nhưng hậu quả gián tiếp còn sâu sắc: trẻ em mồ côi chịu sang chấn tâm lý kéo dài; lao động mất năng suất; chi phí y tế, tâm lý và pháp lý tăng; hình ảnh cộng đồng xói mòn niềm tin. Những gia đình nạn nhân thường rơi vào cảnh khó khăn, cần hỗ trợ lâu dài; nếu không có chính sách phục hồi mạnh mẽ, vòng xoáy bi kịch sẽ lặp lại ở thế hệ sau.

Kiến nghị cấp bách — từ câu chữ đến hành động

Từ phân tích và số liệu nửa đầu 2025, cần những giải pháp đồng bộ và cấp bách:

Giáo dục toàn diện, sớm và liên tục: đưa phòng chống ma túy, nhận biết chất gây nghiện, kỹ năng từ chối và kỹ năng quản lý cảm xúc vào chương trình kỹ năng sống bắt buộc ở trường phổ thông.
Mở rộng mạng lưới can thiệp sớm tại cộng đồng: y tế cơ sở, trường học, tổ dân phố phải có kênh nhận diện, chuyển tuyến và hỗ trợ người có nguy cơ; đường dây nóng tâm lý cần hoạt động 24/7.
Kết hợp trấn áp có mục tiêu với chương trình phục hồi: vừa triệt phá các đường dây lớn xuyên quốc gia, vừa phát triển các cơ sở cai nghiện, phục hồi nghề nghiệp, giảm kỳ thị để người nghiện tái hoà nhập.
Bảo vệ nạn nhân và trẻ em: chương trình hỗ trợ tài chính, phục hồi tâm lý dài hạn cho gia đình nạn nhân và trẻ em bị sang chấn.
Tăng cường hợp tác quốc tế: kiểm soát nguồn nguyên liệu, rửa tiền, chặn nguồn cung tại gốc; trao đổi tình báo hình sự vùng để triệt các nhà máy tổng hợp.

Lời kết

Số liệu nửa đầu 2025 đặt ra hai thực tế cùng tồn tại: năng lực trấn áp của lực lượng công an đã đạt được kết quả đáng kể, nhưng quy mô nguồn cung ma túy và sự trẻ hóa người dùng khiến rủi ro bạo lực và hệ lụy xã hội vẫn tiếp tục gia tăng. Vụ thảm sát ở Đắk Lắk là lời cảnh tỉnh đau đớn: nếu chỉ nhìn ma túy dưới góc độ hình sự mà quên mất khía cạnh y tế — xã hội — giáo dục, chúng ta sẽ mãi theo sau những bi kịch mới. Cần một chiến lược tổng hợp — phòng ngừa, phát hiện sớm, can thiệp y tế-tâm lý và xử lý hình sự — thì mới hy vọng cắt đứt vòng xoáy tội phạm ma túy và bảo vệ an toàn cho cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

VIỆN PSD (T/H)