Cùng hành động vì cộng đồng không HIV/AIDS

Ngày 1/12 - Ngày Thế giới phòng, chống AIDS - một lần nữa khơi dậy ý thức cộng đồng toàn cầu và trong nước về hành trình lâu dài đương đầu với HIV/AIDS. Năm 2025, tại Việt Nam, bên cạnh điều trị và chăm sóc y tế, nỗ lực được mở rộng sang cả phòng ngừa, giảm nhu cầu sử dụng ma túy, hỗ trợ cộng đồng và đồng hành xã hội - nhằm thu hẹp nguy cơ lây nhiễm, bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách toàn diện.

Bức tranh HIV/AIDS ở Việt Nam hiện nay

Theo báo cáo mới nhất từ các cơ quan y tế, tại Việt Nam, năm 2024 có 13.351 ca nhiễm HIV mới được ghi nhận, với 1.905 ca tử vong do AIDS; số người sống chung với HIV đến cuối năm đạt 245.762 người.

Tuy nhiên, HIV/AIDS vẫn là thách thức lớn trong năm 2025: trong 9 tháng đầu năm, cả nước ghi nhận 6.973 ca nhiễm mới và hơn 1.100 người tử vong.

Mặc dù việc điều trị HIV với thuốc kháng virus (ARV) tiếp tục được mở rộng, với hàng trăm cơ sở điều trị và số bệnh nhân đang điều trị ARV khá lớn, Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) khẳng định dịch HIV vẫn “diễn biến phức tạp, đặc biệt trong nhóm nguy cơ cao”. 

Để khống chế dịch bệnh, Việt Nam đang hướng tới mục tiêu “chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030” với chiến lược “95-95-95”: nghĩa là 95% người sống với HIV biết tình trạng nhiễm; 95% người chẩn đoán được điều trị; và 95% người điều trị đạt tải lượng virus ức chế. 

Năm 2025, tại lễ mít tinh quốc gia hưởng ứng 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS, cộng đồng và các ngành liên quan khẳng định quyết tâm thực hiện mục tiêu này.

Những thách thức nổi bật

• Tỷ lệ ca nhiễm mới vẫn cao: Với hơn 13.000 ca mỗi năm, HIV tiếp tục lây nhiễm rộng, đặc biệt qua đường tình dục và ở nhóm nguy cơ cao.

• Dịch vụ dự phòng chịu áp lực: Theo đánh giá của UNAIDS, dù điều trị HIV tương đối ổn định, các chương trình phòng ngừa tại Việt Nam — đặc biệt dịch vụ dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) — đang bị ảnh hưởng bởi áp lực tài chính và thiếu hụt nguồn lực. 

• Nhóm nguy cơ cao, ma túy và mại dâm vẫn là nòng cốt của ca nhiễm mới: Những người có hành vi tình dục không an toàn, nhóm nam quan hệ đồng giới, người sử dụng ma túy, người di chuyển — vẫn chiếm phần lớn ca nhiễm mới. 

• Áp lực tài chính và nguồn lực phòng, chống: Vì dịch HIV/AIDS đã kéo dài 3 thập kỷ, việc duy trì điều trị, dự phòng, hỗ trợ cộng đồng đòi hỏi nguồn lực bền vững. Nếu không được đảm bảo, nguy cơ bùng phát lại cao. 

Nỗ lực của Chính phủ và các tổ chức xã hội

Trước bối cảnh đó, năm 2025 đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ trong chiến lược phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam.

• Mở rộng điều trị và chăm sóc HIV: 536 cơ sở điều trị HIV được duy trì; hàng trăm ngàn bệnh nhân được tiếp cận ARV, nhiều người có bảo hiểm y tế để giảm gánh nặng chi phí.

• Phát triển và đa dạng hoá mô hình dự phòng: Dịch vụ PrEP được mở rộng tới nhiều tỉnh, thành; xét nghiệm cộng đồng, xét nghiệm sớm được đẩy mạnh; truyền thông, giáo dục cộng đồng về HIV/AIDS được tăng cường.

• Thực hiện chiến dịch toàn quốc về ma túy — mại dâm — HIV/AIDS: Năm 2025, hưởng ứng Tháng hành động phòng, chống ma túy (tháng 6), Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS, ma túy, mại dâm phát động chiến dịch “Chung một quyết tâm – Vì cộng đồng không ma túy” nhằm huy động toàn xã hội vào công tác phòng chống ma túy và HIV/AIDS.

• Tăng cường hợp tác liên ngành: Y tế, cơ quan bảo vệ pháp luật, giáo dục, tổ chức xã hội và cộng đồng cùng phối hợp nhằm phát hiện sớm, điều trị, hỗ trợ cai nghiện và giảm nguy cơ lây nhiễm.

Trong khung nỗ lực đa chiều đó, vai trò của tổ chức xã hội — nghiên cứu khoa học và cộng đồng — trở nên đặc biệt quan trọng.

Vai trò của Viện PSD và các tổ chức xã hội trong chiến lược toàn diện

Không chỉ dừng ở y tế, để phòng HIV/AIDS hiệu quả cần giám sát khía cạnh liên quan đến ma túy và các hành vi xã hội. Đây là lý do mà Viện PSD — với chuyên môn nghiên cứu, tư vấn chính sách, hỗ trợ cai nghiện và can thiệp giảm hại — đã trở thành đối tác chiến lược và đồng hành cùng Nhà nước.

Viện PSD tham gia tích cực trong các chiến dịch giảm cầu ma túy, tư vấn cai nghiện, hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng, và truyền thông nâng cao nhận thức về tác hại ma túy, nguy cơ HIV ở nhóm người sử dụng. Với việc gắn kết giữa phòng chống ma túy và HIV/AIDS, Viện PSD góp phần giảm nguồn lây từ tiêm chích, từ đó hỗ trợ giảm ca nhiễm mới.

Sự hợp tác giữa Chính phủ, các cơ quan y tế và tổ chức như Viện PSD giúp tạo nên một chiến lược toàn diện — không chỉ điều trị HIV mà còn phòng ngừa từ gốc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, ngăn chặn ma túy và mại dâm.

Hướng tới 2030: Giải pháp bền vững

Để sớm đạt mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030, từ nay đến đó, Việt Nam cần tập trung vào một số giải pháp:

• Ổn định và đảm bảo nguồn lực lâu dài cho điều trị ARV, dự phòng PrEP, xét nghiệm, hỗ trợ cộng đồng, cai nghiện, tái hòa nhập.

• Mở rộng xét nghiệm chủ động trong cộng đồng, ưu tiên nhóm nguy cơ cao; sử dụng mô hình xét nghiệm ngoài phòng khám, xét nghiệm nhanh, xét nghiệm tại nhà.

• Phát huy mạng lưới xã hội dân sự: các tổ chức nghiên cứu, cộng đồng, hỗ trợ người sử dụng ma túy — như Viện PSD — cần được hỗ trợ, tạo điều kiện hoạt động; đóng vai trò cầu nối giữa cộng đồng, người có nguy cơ và dịch vụ y tế.

• Tăng cường truyền thông, giáo dục – giảm kỳ thị: thay đổi nhận thức xã hội về HIV/AIDS, ma túy, người nhiễm; đảm bảo quyền tiếp cận dịch vụ, hỗ trợ hòa nhập xã hội.

• Liên ngành trong chính sách và thực thi pháp luật: y tế, giáo dục, công an, lao động — phối hợp để giám sát, hỗ trợ, cai nghiện, giảm lây lan HIV, đảm bảo an ninh – trật tự xã hội.

Hành động, đồng bộ, đổi mới để thực hiện mục tiêu

Năm 2025 — kỷ niệm 35 năm Việt Nam ứng phó HIV/AIDS — là mốc thời gian để nhìn lại hành trình dài, với nhiều thành quả, nhưng cũng không ít thách thức. HIV/AIDS vẫn hiện hữu, vẫn lây nhiễm mỗi ngày, và ma túy vẫn là một trong những nguồn nguy cơ trọng yếu.

Tuy vậy, với quyết tâm chính trị mạnh mẽ, chiến lược toàn diện, sự phối hợp giữa Nhà nước và tổ chức xã hội — đặc biệt các đơn vị như Viện PSD — dường như mở ra một hướng đi bền vững: Không chỉ điều trị, mà đề cao phòng ngừa, giảm nhu cầu sử dụng ma túy, hỗ trợ cộng đồng, bảo vệ quyền con người.

Trong cuộc chiến này, mỗi cá nhân, mỗi tổ chức đều có vai trò. Khi đoàn kết, hành động đồng bộ, liên tục đổi mới — chúng ta có quyền tin rằng mục tiêu “chấm dứt AIDS” vào năm 2030 không chỉ là khẩu hiệu, mà là khả năng thực tế.