HIV tăng nhanh trong giới trẻ, tăng cường truyền thông thay đổi hành vi

Trong bối cảnh số ca nhiễm HIV đang có xu hướng ngày càng trẻ hóa thì công tác truyền thông nâng cao nhận thức cho thanh, thiếu niên được coi là vấn đề cốt lõi, cần được đặt lên hàng đầu.

Theo số liệu của Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), Việt Nam hiện có 242.000 ca nhiễm HIV. Số người nhiễm HIV mới hằng năm vào khoảng hơn 10.000 người. Đường lây qua quan hệ tình dục không an toàn vẫn là chủ yếu, chiếm hơn 80% số ca mắc. Nếu như những năm 2010-2011, tỷ lệ lây nhiễm HIV qua đường tình dục và máu có sự cân bằng thì đến giai đoạn 2020-2021, lây nhiễm HIV qua máu giảm chỉ còn 12-13%, trong khi lây qua đường tình dục tăng từ 35% (năm 2010) lên hơn 80% vào năm 2022.

Theo báo cáo mới nhất, HIV có xu hướng trẻ hóa nhanh, ở nhóm người dưới 30 tuổi. Những năm 2012-2013, tỷ lệ nhiễm HIV ở giới trẻ chỉ dưới 5%, nhưng đến năm 2022, con số này tăng lên 50%. Đáng chú ý, tỷ lệ mới phát hiện trong nhóm nam cao hơn rất nhiều so với nữ và chủ yếu lây qua quan hệ tình dục không an toàn. Tỷ lệ này tiếp tục tăng mạnh qua các các năm và trở thành đường lây nhiễm HIV/AIDS chính.

Thống kê của Cục Phòng, chống HIV/AIDS cũng cho thấy, tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ đồng giới (MSM) tăng nhanh trong vài năm trở lại đây, từ 3,9% trong năm 2011, lên tới 13,3% năm 2020. Người trong nhóm MSM chiếm khoảng 50% trong tổng số người nhiễm HIV được phát hiện năm 2020, chủ yếu là công nhân trong các khu công nghiệp, sinh viên các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề.

Hiện có tới 70% người mắc HIV trong độ tuổi từ 16-39 tuổi. Đây là mối đe dọa rất lớn, gây ra nhiều hệ lụy đối với nền kinh tế, xã hội vì giới trẻ là lực lượng lao động chính của đất nước. Đây cũng là độ tuổi kết hôn, sinh con chủ yếu nên việc gia tăng số người nhiễm HIV trong giới trẻ sẽ gây ảnh hưởng tới chất lượng dân số, sức khỏe nòi giống của quốc gia. Đồng thời cũng tạo gánh nặng cho y tế trong việc đảm bảo xét nghiệm, điều trị và chăm sóc giảm nhẹ…, nhất là trong bối cảnh nhiều dịch bệnh như hiện nay.

Do đó, cần nâng cao chất lượng công tác truyền thông giáo dục về phòng chống ma túy, phòng chống HIV/AIDS tại các trường phổ thông, đại học. Phải coi công tác truyền thông nâng cao nhận thức của thanh, thiếu niên là vấn đề cốt lõi và đổi mới phương thức truyền thông cho phù hợp với từng đối tượng.

Thuốc lá thế hệ mới gây nhiều hệ lụy cho giới trẻ

Qua các khảo sát cho thấy tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên Việt Nam gia tăng nhanh trong thời gian gần đây. Nếu như năm 2015 tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử chung mới chỉ ở con số 0,2% thì đến năm 2019 chỉ tính riêng ở lứa tuổi học sinh 13-17 tuổi trên phạm vi cả nước đã là 2,6% (trong đó khu vực thành thị chiếm 3,4%).

Một nghiên cứu khác tại Hà Nội do Viện Chiến lược và Chính sách y tế tiến hành năm 2020 cho thấy, tỷ lệ đang sử dụng thuốc lá điện tử ở học sinh lớp 8-12 là 8,35% (nữ là 4,8%, nam là 12,39%), ở học sinh lớp 10-12 là 12,6%. Đáng ngại là, tỷ lệ nữ giới hút thuốc lá điện tử cũng tăng cao hơn so với hút thuốc lá điếu thông thường. Có tới 8% trẻ em gái và phụ nữ hút thuốc lá điện tử (trong khi tỷ lệ hút thuốc lá điếu ở nữ là 1,2%).

Trên thực tế, thuốc lá thế hệ mới chứa nhiều chất độc giống như thuốc lá truyền thống. Theo đó, thuốc lá điện tử có nicotine, hoạt động theo cơ chế nung nóng một loại dịch chứa nicotine tạo ra khí aerosol người sử dụng sẽ hít vào. Trong dung dịch thuốc lá điện tử thường có các chất tạo mùi và được pha trong chất Propylene Glycol và/hoặc Glycerin (đóng vai trò dung môi cho nicotine). Ngoài thuốc lá điện tử còn có các hình thức khác như xì gà điện tử (e-cigar), shisha điện tử (e-shishas).

Dựa trên những nghiên cứu cho thấy thuốc lá thế hệ mới gây nhiều tác hại đến sức khoẻ như: hội chứng tổn thương phổi cấp, tổn thương nhu mô phổi, liên quan đến các ca viên phổi tăng BCAT cấp tính, gây viêm phổi tăng bạch cầu ái toan cấp tính, nguy cơ cháy nổ… Bổ sung thêm, đại diện Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam cho biết, các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có chứa các chất độc hại, gây bệnh tật, tử vong.  Bản chất sản phẩm này vẫn là lệ thuộc chất gây nghiện nicotine. Nó ảnh hưởng xấu tới thanh thiếu niên và cả những người hút thuốc lá. Đặc biệt, thuốc lá thế hệ mới còn nguy cơ tiềm ẩn khi sử dụng ma túy và các chất kích khác đi kèm, điều này vô cùng nguy hiểm đối với giới trẻ. Đáng ngại là rất nhiều sản phẩm được thiết kế như những đồ dùng học tập (bút, USB,..), dây đeo cổ, đồng hồ đeo tay, cây son môi…nên giáo viên và cha mẹ không biết vì không nhận dạng được đó là thuốc lá điện tử.

Trước sự gia tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá thế hệ mới đặc biệt là trẻ em, thanh thiếu niên, phụ nữ và trẻ em gái… gây ảnh hưởng đến sức khoẻ thanh thiếu niên, mới đây, Bộ Y tế đề nghị cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới tại Việt Nam.

Đề xuất cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới

Xu hướng tiêu thụ thuốc lá nung nóng và thuốc lá điện tử trong giới học sinh, sinh viên tăng lên, gây ra rất nhiều hệ luỵ trong giới trẻ.

Nhiều vụ ngộ độc thuốc lá điện tử suýt cướp đi tính mạng của học sinh, sinh viên xảy ra trong thời gian qua là những lời cảnh báo róng riết đến giới trẻ. Song, hút thuốc lá điện tử, shisa đã trở thành thú vui  của một bộ phận thanh, thiếu niên.

Tỷ lệ thanh, thiếu niên 15 – 24 tuổi ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh hiện đang sử dụng thuốc lá điện tử trong năm 2020 là khá cao, với tỉ lệ chung là 7,3%, tỉ lệ này ở nam giới là 9,1% và nữ giới là 4,6%; phần lớn người sử dụng thuốc lá điện tử nằm ở độ tuổi 18. Nếu tăng nhanh tỷ lệ sử dụng thuốc lá mới, dẫn tới nghiện nicotine và sử dụng thuốc lá thông thường ở giới trẻ. Tăng nguy cơ tổn thương phổi cấp và chấn thương do nổ pin thuốc lá điện tử; tăng nguy cơ lạm dụng ma túy với thuốc lá điện tử.

Mặt khác, theo nghiên cứu về các hành vi nguy cơ đối với sức khỏe học sinh THCS và THPT tại Hà Nội, do Viện Chiến lược và Chính sách y tế tiến hành năm 2020 cho thấy, tỷ lệ đang sử dụng thuốc lá điện tử ở học sinh lớp 8-12 là 8,35% (nữ là 4,8%, nam là 12,39%), ở học sinh lớp 10-12 là 12,6%. Tỷ lệ nữ giới hút thuốc lá điện tử cũng tăng cao hơn so với hút thuốc lá điếu thông thường. Hiện nay, thuốc lá thế hệ mới được đưa vào Việt Nam chủ yếu qua đường nhập lậu và xách tay. Đồng thời, đang được quảng cáo khá phổ biến trên mạng xã hội được sử dụng phổ biến bởi giới trẻ như Facebook, Instagram, Tiktok… và người tiêu dùng có thể dễ dàng mua bất hợp pháp các sản phẩm thuốc lá mới.

Theo bà Trần Thị Trang, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), Bộ Công Thương đang đề xuất cho phép thí điểm kinh doanh thuốc lá thế hệ mới trong 2 năm. Nhưng Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá chưa có điều chỉnh đối với thuốc lá nung nóng và điện tử. Các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn của thuốc lá trong Luật chưa điều chỉnh đối với 2 thuốc thuốc lá trên. Việt Nam chưa có cơ sở kiểm nghiệm đủ năng lực kiểm tra, kiểm nghiệm các chỉ tiêu vệ sinh, an toàn đối với thuốc lá nung nóng và thuốc lá điện tử…

Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực từ năm 2012, từ đó đến nay đã có nhiều giải pháp mạnh mẽ, song hiệu quả chuyến biến chưa cao. Theo đại diện Vụ Pháp chế, Bộ Y tế đề nghị cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới vì đều là các sản phẩm có hại cho sức khỏe, đặc biệt là trẻ em, thanh thiếu niên, phụ nữ và trẻ em gái.

HIV/AIDS diễn biến phức tạp, trẻ hóa nhanh

Theo số liệu 9 tháng đầu năm 2022 của Bộ Y tế, Việt Nam có khoảng 250.000 người nhiễm HIV, trong đó có gần 220.000 người nhiễm HIV đã được phát hiện và đang còn sống. Trong những năm qua, với những nỗ lực triển khai toàn diện và hiệu quả các giải pháp phòng, chống HIV/AIDS Việt Nam đã giảm hơn 2/3 số người nhiễm mới và số người tử vong do HIV/AIDS so với 10 năm trước đây.

Tỷ lệ nhiễm HIV giảm nhanh ở nhóm nghiện chích ma túy (từ 28,6% năm 2004 xuống 12,7% năm 2019) và phụ nữ bán dâm (từ 5,9% năm 2002 xuống 3,1% năm 2020). Việt Nam giữ vững mục tiêu khống chế tỷ lệ người nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư ở mức dưới 0,3% (hiện ước đạt 0,26%), giảm tác động của HIV/AIDS đối với sức khỏe và phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.

Tuy nhiên, đại dịch HIV/AIDS vẫn còn diễn biến phức tạp, nguy cơ quay trở lại còn cao. Số liệu giám sát cho thấy dịch HIV/AIDS có xu hướng gia tăng ở một số địa phương; tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy vẫn còn ở mức trên 12,4%. Đặc biệt tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ đồng tính (MSM) có xu hướng tăng rất nhanh trong những năm gần đây (từ 3,9% năm 2011 lên 5,1% năm 2015 và 13,3% năm 2020). Số MSM chiếm khoảng 50% trong số người nhiễm HIV được phát hiện năm 2020. Chủ yếu ở độ tuổi trẻ, là công nhân các khu công nghiệp và học sinh, sinh viên (cá biệt có tỉnh chiếm đến 80% tổng số trường hợp nhiễm HIV được phát hiện).

Cũng trong số liệu giám sát phát hiện hàng năm, nhiễm HIV đang được trẻ hóa nhanh và đường lây chủ ỵếu qua quan hệ tình dục không an toàn, đặc biệt là quan hệ tình dục đồng giới nam. Nhóm tuổi 15 – 24 tăng nhanh trong số phát hiện mới, từ 4,0% năm 2012, đến 12,9% năm 2019 và 25,6% năm 2021. Phân tích đường lây trong nhóm tuổi này năm 2021 cho thấy 89,8% lây qua đường tình dục, trong đó lây qua quan hệ tình dục đồng giới nam chiếm 74,6% .

Theo các chuyên gia y tế, những trường hợp nhiễm mới có nguy cơ lây bệnh cao gấp 28 lần so với người mắc đã lâu. Nồng độ HIV trong máu cao, thì xác suất truyền sang người khác là rất cao. Do đó, cần khoanh vùng các khu vực có nhiều người nhiễm mới, ngăn chặn nguồn lây, đưa nồng độ HIV trong máu người bệnh về ngưỡng thấp. Đây là những biện pháp mới trong mở rộng xét nghiệm HIV.

Dịch HIV vẫn đang diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng người nhiễm mới, nhất là nhóm thanh, thiếu niên trẻ, nhóm MSM. Trong khi đó, các can thiệp cho nhóm này rất khó khăn. Bởi, quần thể này ẩn, khó tiếp cận. Ngoài ra, một số địa phương chưa phê duyệt đề án đảm bảo tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS. Phần lớn địa phương chưa phê duyệt định mức chi, nên một số hoạt động sử dụng kinh phí địa phương khó triển khai.

Việc mua sắm, đầu thấu thuốc ARV, sinh phẩm xét nghiệm gặp nhiều vướng mắc. Do đó, xảy ra thiếu thuốc cục bộ và một số địa phương không có sinh phẩm để xét nghiệm.

Cảnh giác trước các loại ma túy trá hình dưới dạng bột trái cây

Những ngày qua, Bộ Công an liên tục phát thông tin cảnh báo về các loại ma túy trá hình dưới dạng bột trái cây pha nước giải khát có mùi cam, nho, dâu… nhưng lại chứa chất gây nghiện khiến nhiều phụ huynh lo lắng.

Gần đây, liên tiếp nhiều loại ma túy mới đã được cơ quan chức năng phát hiện tại địa phương này và nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước. Đặc điểm của dạng ma túy này là màu sắc rực rỡ, bao bì, tem, nhãn bắt mắt. Lực lượng chức năng phát hiện loại ma túy mới dạng gói hương dâu, hương nho, hương xoài có tên Crispy Fruit. Theo kết quả giám định của cơ quan Công an, số ma túy trên là một loại ma túy mới xuất hiện, được pha trộn từ nhiều chất ma túy tổng hợp như MDMA, Ketamine, Diazepam.

Những chất ma túy này không mới, chỉ là dạng bào chế mới. MDMA tên tiếng Anh là Estasy, được biết với tên gọi thông dụng là thuốc lắc, một loại ma túy có tác dụng kích thích thần kinh trung ương. Người sử dụng loại ma túy này sẽ lắc lư, nhảy nhót điên cuồng theo điệu nhạc với âm thanh có cường độ lớn tại các vũ trường. Sử dụng MDMA có thể gây loạn thần (ảo giác, hoang tưởng) và kích động hành vi (tấn công người xung quanh). MDMA thường được bán dưới dạng một viên thuốc. Do dạng bào chế này đã quá quen thuộc sẽ khó qua mắt cơ quan chức năng nên “thế giới ngầm” đã chuyển sang bào chế dưới dạng bột hương trái cây hòa tan trong nước. Ngoài ra, dạng bào chế này dễ làm cho giới trẻ mất cảnh giác vì nghĩ rằng chỉ là nước trái cây giải khát mà không nghĩ đó là thuốc lắc.

Ketamine là loại thuốc gây mê đang được sử dụng trong y học dưới dạng dung dịch tiêm, rất tinh khiết, trong khi Ketamine ma túy dưới dạng bột trắng có thể bị lẫn tạp chất nguy hại và được sử dụng bằng cách hít trực tiếp vào mũi. “Dân chơi” thường sử dụng Ketamine sau khi uống thuốc lắc để làm giảm bớt sự hưng phấn gây ra bởi thuốc lắc.

Những người sử dụng ma túy thường có các dấu hiệu bất thường như: Thường xuyên xin tiền bởi ma túy không rẻ nên người sử dụng cần rất nhiều tiền, tìm mọi cách để có tiền (xin tiền đi học thêm hoặc mua sách)… Một biểu hiện khác đó là các em hay vắng mặt vào một thời điểm nhất định, khi về rất tươi tỉnh, hoạt bát hơn nếu sử dụng nhóm thuốc kích thích. Người sử dụng ma túy thường xuyên bị rối loạn giấc ngủ, thức khuya và dậy rất muộn…

Vì vậy, biện pháp phòng ngừa hữu hiệu nhất là các phụ huynh cần quan tâm, chăm sóc con em mình, sớm phát hiện bất thường.

Thuốc lá điện tử len lỏi vào trường học, trẻ ngộ độc khi thử cảm giác ‘làm người lớn’

Liên tục trong thời gian gần đây nhiều trẻ ngộ độc thuốc lá điện tử đến mức co giật, ảo giác phải nhập viện. Các chuyên gia cảnh báo các loại thuốc lá thế hệ mới, thuốc lá điện tử đang tấn công giới trẻ gây nên nhiều hệ lụy cho sức khỏe không khác gì thuốc lá thông thường.

Việc sử dụng các chất kích thích, chất gây nghiện ở học đường hiện nay đang là hiện tượng đáng báo động. Gần đây, trào lưu thuốc lá điện tử hay thuốc lá thế hệ mới đang ngày càng “xâm nhập” nhiều vào trường học, gây ảnh hưởng xấu tới hành vi, lối sống, sức khỏe của học sinh tuổi vị thành niên – lứa tuổi hiếu kỳ, tò mò và thích khám phá.

PGS.TS. Phan Thu Phương – Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng) đều có chứa các thành phần hóa chất rất độc hại cho sức khoẻ, nhiều hóa chất tương tự như thuốc lá truyền thống, nhiều hóa chất khác với thuốc lá truyền thống.

– Chất nicotine trong các sản phẩm này là chất gây nghiện mạnh làm cho người sử dụng sẽ trở nên phụ thuộc vào các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới này, đồng thời việc sử dụng chúng có thể dẫn đến hoặc duy trì việc sử dụng các sản phẩm có chứa nicotine khác, bao gồm cả thuốc lá, cũng như tăng nguy cơ sử dụng rượu, ma túy và các chất gây nghiện khác.

Nicotine có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ ở lứa tuổi thanh thiếu niên và thậm chí có thể gây tổn thương bào thai (dẫn đến cân nặng sơ sinh thấp, tăng nguy cơ đẻ non và tăng nguy cơ hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh). Khói thuốc lá thế hệ mới có chứa các chất gây ung thư, làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi, ung thư thanh quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đột quỵ, xuất huyết não, ung thư dạ dày… ở người sử dụng chúng.

 Nhiều loại thuốc lá điện tử sử dụng các hương liệu tạo mùi thơm hấp dẫn (mùi bạc hà, cam, dâu tây, sô cô la, caramen…) có thể dẫn đến ngộ độc ở trẻ nhỏ do uống nhầm hoặc kích thích trẻ em, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử và đây là con đường dẫn đến việc sử dụng các chất gây nghiện khác bao gồm cả hút thuốc lá truyền thống, sử dụng rượu bia, ma tuý,…

– Việc sử dụng thuốc lá điện tử có thể gây tổn thương phổi không hồi phục.

Bên cạnh đó, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới do sử dụng pin để làm nóng và tạo ra dạng hơi, vì vậy cũng làm tăng nguy cơ bỏng và các tai nạn khác, bao gồm các vụ nổ từ thiết bị sạc điện bị lỗi hoặc sử dụng sai.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, các sản phẩm thuốc lá truyền thống hay thế hệ mới đều độc hại đối với sức khỏe và cho đến nay, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy tác hại của các loại thuốc lá thế hệ mới. Sự “mới lạ” của thuốc lá điện tử với hương thơm hấp dẫn (kẹo, trái cây,..) cùng những lời quảng cáo: không gây hại, “văn hóa hút thuốc lành mạnh”, sành điệu, thuốc lá thế hệ mới… đã đánh trúng vào tâm lý thích thể hiện cái tôi của “tuổi mới lớn” và nhanh chóng xâm nhập vào trường học.

Chính vì vậy, gia đình và nhà trường cần phối hợp phòng ngừa việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ở những người chưa hút, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên. Khi phát hiện những dấu hiệu bất thường, cần liên hệ với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý để được thăm khám và điều trị sớm.

Cảnh báo ma túy đội lốt nước trái cây tấn công học đường

Vừa qua, Công an tỉnh Thanh Hóa có cảnh báo về các loại ma túy tổng hợp có khả năng gây nghiện và tạo cảm giác mạnh đang len lỏi ngoài xã hội.

Đặc biệt quan ngại hơn khi loại ma túy này có thể dễ dàng xâm nhập vào môi trường học đường. Vấn đề này đang là mối quan ngại lớn đối với phụ huynh học sinh.

Theo cảnh báo của Công an tỉnh Thanh Hóa thì loại ma túy mới dạng gói hương dâu, hương nho, hương xoài có tên “Crispy Fruit”. Kết quả giám định của công an Thanh Hóa cho thấy Crispy Fruit là một loại ma túy mới xuất hiện, được pha trộn từ nhiều chất ma túy tổng hợp như: MDMA, Ketamine, Diazepam.

Dạng ma túy này được đóng trong bao bì, mặt trước có in hình trái dâu, trái nho, trái xoài và chữ “Crispy Fruit”, mặt sau in các thành phần của nước uống. Trên bao bì không ghi thông tin của nhà sản xuất cũng như xuất xứ của sản phẩm, bên trong là chất bột có màu tím, màu hồng, màu vàng.

Sản phẩm này hòa tan được vào nước như nước giải khát, khi uống sẽ gây ảo giác mạnh, loạn thần và có thể đe dọa tính mạng nếu sử dụng quá nhiều. Chúng còn được gọi dưới tên “nước vui”, với bao bì có hình ảnh, màu sắc bắt mắt nhằm kích thích sự hiếu kỳ của giới trẻ, học đường.

Công an tỉnh Thanh Hóa cho rằng, những sản phẩm này nhìn bề ngoài chẳng khác gì một loại nước giải khát. Nếu nó được tiêu thụ tại các trường học, khu vui chơi giải trí sẽ cực kỳ nguy hiểm, gây tác hại khôn lường cho xã hội và khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc phát hiện, ngăn chặn.

Trước những cảnh báo về tình trạng ma tuý được ngụy trang tinh vi, có thể xâm nhập học đường gây hại cho học sinh, Sở GD&ĐT Thanh Hóa triển khai nghiêm túc, quyết liệt về công tác phòng, chống ma túy năm học 2022 – 2023 tại các cơ sở giáo dục. Hệ thống trường học tại Thanh Hóa đang tập trung đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phòng chống ma tuý xâm nhập học đường dưới nhiều hình thức khác nhau.